حجت‌الاسلام علوی زنجانی پژوهشگر و محقق حوزه علمیه قم در گفتگو با خبرنگار مهر، به سالروز شهادت آیت الله صدر در ۱۹ فروردین اشاره کرد و ضمن برشمردن خصوصیات کم نظیر شهید آیت الله سید محمد باقر صدر، وی را یکی از بزرگترین اندیشمندان مسلمان و به تعبیر حضرت امام خمینی (ره) «مغز متفکر اسلامی» در تاریخ اسلام به ویژه در قرن حاضر دانست و بیان کرد: آیت الله سید محمد باقر صدر در ۲۵ ذیقعده ۱۳۵۳ هجری قمری در شهر کاظمین عراق در خانواده‌ای اهل علم و تقوی دیده به جهان گشود. پدربزرگ او آیت الله سید اسماعیل صدر از مراجع بزرگ تقلید شیعه و دیگر اجدادش نیز از فرزندان امام کاظم (علیه السلام) در سرزمین ایران، لبنان و عراق و از حافظان عرصه اندیشه و دانش و دین بودند. سید محمدباقر از پنج سالگی به مدرسه رفت و در این دوران، نبوغ شگفت‌انگیز و استعداد سرشار خدادادی او به گونه‌ای درخشید که اولیای مدرسه تصمیم گرفتند او را به مدرسه کودکان تیزهوش و نابغه ببرند و به دانشگاه‌های اروپا یا آمریکا اعزام کنند و در رشته‌های علوم جدید تحصیل کند ولی علاقه او به تحصیل در دروس حوزوی و علوم دینی باعث شد وارد حوزه علمیه نجف شود.
ورود به حوزه علمیه سرآغاز شکل گیری شخصیت علمی آیت الله صدر
محقق و پژوهشگر حوزه با اشاره به اینکه آیت الله صدر در حالی که دوازده سال بیشتر نداشت به همراه برادرش سید اسماعیل به نجف اشرف رفت و در محضر اساتید بزرگ حوزه علمیه به تحصیلات عالی پرداخت، افزود: او طی سال‌ها، فلسفه غرب و نظرات فلاسفه غیر مسلمان را به دقت مورد تحقیق و نقد قرار داد که کتاب «فَلسفَتُنا» (فلسفه ما) گویای ابعاد گسترده اندیشه‌های فلسفی سید محمد باقر صدر است. او در طول هجده سال تحصیل، روزانه حدود شانزده ساعت به مطالعه و مباحثه و تحقیق می‌پرداخت و در طول نزدیک به سی سال تدریس و تعلیم، شاگردانی تربیت کرد که هر یک از آنها بعدها پرچمدار نشر علم و فرهنگ و آیین جهاد در راه خدا شدند و بعد از استادشان، راه او را ادامه دادند. او نهضت امام خمینی (ره) در ایران را روزنه امیدی برای نجات امت اسلامی می‌دانست لذا از آغاز نهضت اسلامی حضرت امام در سال ۱۳۴۲ از ایشان و مسیر مبارزاتی او حمایت می‌کرد تا آنجا که بعد از تبعید حضرت امام خمینی (ره) از تبعیدگاه ترکیه به نجف اشرف، آیت الله صدر با اشتیاق تمام به همراه عده‌ای از علمای دیگر، در مراسم استقبال از امام شرکت کرد و در تمام چهارده سال اقامت امام در نجف، سید محمد باقر با ایشان ارتباط نزدیکی داشت و به امام عشق می‌ورزید.
مرجعیت علمی و فقهی آیت الله صدر در عراق
حجت‌الاسلام علوی زنجانی با بیان اینکه دوران مرجعیت آیت الله سید محمد باقر صدر، پس از وفات آیت الله حکیم آغاز شد و بسیاری از مردم عراق از او تقلید کردند، افزود: در سال ۱۳۹۲ هجری قمری، رژیم بعث عراق، بیش از پیش از تحرک‌های ضد استبدادی حزب دعوت اسلامی و دیگر گروه‌های مبارز و مسلمان به وحشت افتاد و با یورش به خانه‌های مبارزان و مجاهدان، عده زیادی را دستگیر و زندانی کردند. آیت الله صدر نیز با اینکه بیمار و در بیمارستان نجف بستری بود، تحت نظر مأموران سازمان امنیت رژیم بعث عراق قرار گرفت که با اعتراض مردم و علما، رژیم دست از او برداشت.
وی افزود: از حوادث مهم دیگر در دوران مرجعیت آیت الله صدر، حرکت اربعین سال ۱۳۹۷ هجری قمری بود. مردم نجف از قدیم هر سال در روز اربعین حسینی، با پای پیاده از نجف تا کربلا راهپیمایی می‌کنند. آیت الله صدر مساعدت کرد تا مراسم هر چه با شکوه تر برگزار شود و مردم اعتراض خود را علیه سلطه ضد انسانی رژیم بعث عراق، اعلام کردند. به دنبال آن قیام تاریخی، آیت الله صدر دستگیر و به سازمان امنیت بغداد منتقل شد و در آنجا پس از بازجویی، ساعت‌ها تحت شکنجه جسمی و روحی قرار گرفت و آثار آن شکنجه تا آخر عمر در بدنش مشخص بود و به سختی می‌توانست از پله‌ها بالا برود. یکی از برنامه‌های رژیم عراق، «بعثی کردن نظام آموزش و پرورش» و پیوستن همه دست‌اندرکاران امور تعلیم و تربیت از مدارس تا دانشگاه‌ها به حزب بعث بود، آیت الله صدر با صدور فتوایی، پیوستن به حزب و هر گونه همکاری با آن را تحریم کردند.
حمایت از مبارزات حضرت امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی ایران
محقق و پژوهشگر حوزه با اشاره به اینکه آیت الله صدر از ابتدای مبارزات انقلابی مردم ایران، حمایت جدی و قاطعانه از این مبارزات داشت افزود: در شب ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ و پیروزی شکوهمند مردم مسلمان و انقلابی ایران، آیت الله صدر در مسجد جواهری نجف اشرف به منبر رفت و برای مردم مسلمان عراق از انقلاب اسلامی ایران و نقش امام خمینی (ره) در احیای اندیشه‌های دینی و اصلاح امت اسلام، سخن گفت و تکلیف مردم عراق در برابر حکومت ضد دینی بعثی را معین کرد تا آنجا که فردای آن شب، مردم عراق به دعوت رهبر خود، برای حمایت از انقلاب اسلامی ایران، در بسیاری از شهرهای عراق راهپیمایی کردند.
جایگاه والای علمی آیت الله صدر در مسائل کلیدی جامعه
حجت‌الاسلام علوی زنجانی با اشاره به اینکه از دیگر کارهای آیت الله صدر، تألیف سلسله کتاب‌های «الاسلام یقود الحیاه» در شش جلد بود، گفت: این کتاب‌ها شامل مباحثی نظیر قانون اساسی اسلامی، منابع قدرت دولت اسلامی، اقتصاد جامعه اسلامی و … می‌شود. «اِقتصادُنا»، کتابی از آیت الله سید محمد باقر صدر در زمینه اقتصاد اسلامی است. در این کتاب نظریه‌های اقتصادی مارکسیسم و سرمایه‌داری معرفی و نقد شده و سپس مکتب اقتصادی اسلام ارائه شده است. هدف از نگارش کتاب، بیان مبانی اقتصاد اسلامی و تفاوت آن با دیگر مکاتب بزرگ اقتصادی بوده است. از دیگر فعالیت‌های مهم و اثرگذار آیت الله صدر برای بیداری مردم عراق و آماده کردن آنها برای قیام، برگزاری تفسیر موضوعی قرآن بود (آن هم بعد از تعطیل کردن درس خارج فقه) که جنب و جوشی در میان توده مردم به وجود آورده بود. حکومت صدام معدوم به وحشت افتاد و برای جلوگیری از هر گونه تحرک، در یک حمله همه جانبه، نمایندگان آیت الله صدر را در تمام شهرهای عراق دستگیر و زندانی کرد.
خواهر عالمه و مبارز، دوشادوش برادر تا شهادت
پژوهشگر حوزه در ادامه با توصیف سوابق علمی و اخلاقی شهیده بنت الهدی صدر گفت: شهیده «آمنه بنت الهدی صدر» خواهر سید محمد باقر صدر، یکی از زنان دانشمند، شاعر، نویسنده و معلم فقه و اخلاق بود که در مسیر جهاد و مبارزه، با برادرش سید محمد باقر همگام شد. وی در یازده سالگی به همراه دو برادر خود، سید اسماعیل و سید محمد باقر به نجف رفت و تحصیلات خود را در زمینهٔ فقه، حدیث، اخلاق، تفسیر و سیره نزد برادرش سید محمد باقر دنبال کرد و به درجه اجتهاد رسید. وی که از پایه‌گذاران مدارس دخترانه الزهرا (سلام الله علیها) در بغداد، نجف، کاظمین، بصره، دیوانیه و حلّه بود، خود سرپرستی مدرسه‌های نجف و کاظمین را بر عهده گرفت و در این مدرسه‌ها علاوه بر دروس رسمی، دروس دینی و اعتقادی هم تدریس می‌شد تا دختران عراقی را با تربیت اسلامی آشنا سازد. فعالیت‌های این بانوی شهیده ادامه داشت تا آنجا که حکومت بعثی عراق همه مدارس را دولتی کرد و بر پایه بخشنامه‌ای مدیریت این مدارس از شهیده بنت‌الهدی صدر گرفته شد. این بانوی شهیده دوشادوش برادر عالم و مجاهدش در عرصه روشنگری مردم عراق و تبلیغ و تبیین معارف دینی در آن خطه تلاش‌های خستگی ناپذیری انجام داد و همواره در جمع زنان عراقی می‌گفت: «اسلام غریب است و دلسوز کم دارد.»
شروع مبارزه علنی با رژیم بعثی عراق
پژوهشگر حوزوی افزود: شهید صدر روز ۱۶ رجب ۱۳۹۹ هجری قمری را روز اعتراض و اظهار انزجار از اعمال ظالمانه رژیم بعث عراق اعلام کرد و مردم نیز به اطاعت از مرجع تقلید خود برخاستند و برای بیعت با رهبرشان به خانه او شتافتند. همان شب آیت الله صدر دستگیر و روانه بغداد شد. در سازمان امنیت بغداد، از او خواستند که دست از پشتیبانی انقلاب اسلامی بردارد و مردم عراق را تحریک نکند. اما وی شجاعانه جواب داد که «من یک مسلمانم و در برابر سرنوشت همه مسلمانان جهان مسئولم؛ باید به وظیفه شرعی خود عمل کنم و وظیفه شرعی منحصر به ایران و عراق نیست. حمایت از انقلاب اسلامی ایران و رهبری آن هم، یک وظیفه شرعی است». همان روز بنت الهدی، به ایراد یک سخنرانی در حرم امام علی (ع) پرداخت و از مردم خواست که به خیابان‌ها بریزند و به رژیم بعثی اعتراض کنند. همین گونه نیز شد و رژیم مجبور شد که آیت الله صدر را آزاد کند. برای قطع رابطه مردم با آیت الله صدر، نیروهای امنیتی محاصره خانه آیت الله صدر را به مدت نه ماه ادامه دادند. در این مدت، رژیم با فرستادن مأموران و مزدوران خود سعی کرد او را از راهی که در پیش گرفته، منصرف کند، ولی او ثابت و استوار ایستاد تا اینکه در روز ۱۶ فروردین سال ۱۳۵۹، «ابو سعید» رئیس سازمان امنیت نجف، با عده‌ای از مزدوران امنیتی، آیت الله صدر را دستگیر و به سرعت از نجف به بغداد منتقل کرد. فردای آن روز، حکومت بغداد، اقدام به دستگیری بنت الهدی صدر کرد تا مبادا بنت الهدی بار دیگر مردم را به اعتراض و تظاهرات دعوت کند و رژیم بعثی صدام را رسوا نماید. برزان ابراهیم، برادر ناتنی صدام و رئیس وقت سازمان امنیت کشور، در زندان از آیت الله صدر خواست که فقط چند کلمه بر ضد امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی بنویسد تا آزاد شود وگرنه کشته خواهد شد! آیت الله صدر این خواسته را رد کرد و گفت: «من آماده شهادتم و هرگز خواسته‌های غیر انسانی و ضد دینی شما را قبول نخواهم کرد و راه من همان است که انتخاب کردم».
کشیده شدن قلم سرخ شهادت بر لوح زرین زندگی عالم مبارز
حجت‌الاسلام علوی زنجانی گفت: وقتی مزدوران بعثی، از منصرف کردن آیت الله صدر و خواهرش مأیوس شدند، آن دو سید پاک نژاد مظلوم را در ۱۹ فروردین ۱۳۵۹ هجری شمسی زیر شکنجه به شهادت رساندند و پیکرهای پاک آن دو شهید والامقام به دستور رژیم بعث، مخفیانه و در خفقان وحشتناک آن ایام، در قبرستان وادی السلام نجف به خاک سپرده شد. پس از شهادت آیت الله صدر و خواهرش بنت الهدی، امام خمینی (ره) پیامی به مناسبت شهادت مظلومانه آن دو شهید صادر نمودند که بخشی از این پیام بدین شرح است: «… مرحوم آیت الله شهید سید محمد باقر صدر و همشیره مکرمه مظلومه او که معلم دانش و اخلاق و مفاخر علم و ادب بود، به دست رژیم منحط بعث عراق با وضع دل خراشی به درجه رفیعه شهادت رسیده‌اند. شهادت ارثی است که امثال این شخصیت‌های عزیز از موالیان خود برده‌اند …»
نظر شما